Obrzęk limfatyczny
Obrzęk limfatyczny jest stanem miejscowego zatrzymania płynów i obrzęku tkanek spowodowanego przez zaburzenia układu limfatycznego.
Układ limfatyczny jest dużą siecią złożoną z naczyń chłonnych i węzłów chłonnych, która odgrywa ważną rolę w transporcie chłonki (limfy), zapewnianiu odporności, homeostazie płynów, oczyszczaniu i filtrowaniu krwi.
Układ limfatyczny jest naszą jednostką “utylizacji i recyklingu odpadów”. Transportuje z organizmu odpady i toksyny. Do odpadów należą białka, produkty rozkładu metabolicznego, produkty będące wynikiem zapalenia i tłuszcz z jamy brzusznej.
Naczynia chłonne, które znajdują się w całym ciele jak sieć, transportują przezroczysty płyn, zwany chłonką, w kierunku przewodu piersiowego, następnie płyn przedostaje się do krwi krążącej za pośrednictwem połączenia układu żylnego i limfatycznego znajdującego się na szyi.
Jak działa układ limfatyczny
Chłonka powstaje z płynu przefiltrowanego z krwi do interstitium i jest wychwytywana przez ślepo zakończone zatoki węzła chłonnego. Chłonka składa się z płynu śródmiąższowego, białek (mniejszych niż albumina), fibrynogenu i innych czynników krzepnięcia, małych cząsteczek i jonów surowicy i tkanki śródmiąższowej, leukocytów, immunoglobulin, tłuszczu w postaci chylomikronów, resztek komórkowych, produktów przemiany materii i bakterii.
Układ limfatyczny jest odpowiedzialny za większość płynu wychwytywanego z przestrzeni śródmiąższowych. Ten płyn jest przeprowadzany przez początkowe zatoki węzłów chłonnych, które są zakończonymi ślepo naczyniami wyściełanymi nabłonkiem z otworami fenestracyjnymi umożliwiającymi wnikanie płynów i cząstek o rozmiarze komórek lub białek mniejszych niż albumina.
Płyny są następnie zasysane i tłoczone do naczyń przedzbiorczych węzła. Naczynia te i stale powiększające się naczynia chłonne są wyposażone w układ zastawki i limfangiony (np. powiększone jednostki z komórkami mięśni gładkich między dwoma naczyniami chłonnymi).
Dzięki aktywnym skurczom limfangionów i ograniczonemu przez zastawki przepływowi wstecznemu chłonki jest ona transportowana w kierunku proksymalnym przez naczynia i węzły chłonne.
W ludzkim ciele znajdują się setki węzłów chłonnych (np. na szyi, w przewodzie pokarmowym lub w okolicy pachowej lub pachwinowej), które są odpowiedzialne za usuwanie resztek, regulowanie zawartości białka w chłonce, odpowiedź immunologiczną, recyrkulację limfocytów i resorpcję wody (około 5–8 litrów dziennie).
Każdego dnia układ limfatyczny pobiera około 10 litrów płynu śródmiąższowego.
Nienaruszony drenaż chłonki
W nienaruszonym drenażu limfatycznym początkowe naczynia limfatyczne, naczynia ze ślepymi końcami i otworami okiennymi, transportują płyn limfatyczny z przestrzeni międzykomórkowych.
Przerwany drenaż chłonki
Obrzęk limfatyczny może rozwinąć się, jeśli drenaż limfatyczny zostanie przerwany, upośledzony lub jeśli ilość płynu wydzielanego do tkanki śródmiąższowej przekroczy możliwość wchłaniania go przez układ limfatyczny.
Czym jest obrzęk limfatyczny i jakie są jego objawy?
Obrzęk limfatyczny jest stanem miejscowego zatrzymania płynów i obrzęku tkanek spowodowanego przez zaburzenia układu limfatycznego. Powoduje to obrzęk co najmniej jednej kończyny. Jednak obrzęk limfatyczny może również wystąpić w innych częściach ciała, np. szyi, okolicy narządów płciowych, okolicy pachwinowej, twarzy itp. Od około 1/3 do 1/4 przypadków obrzęku limfatycznego ma pierwotną (np. genetyczną) przyczynę, która doprowadziła do upośledzenia układu limfatycznego. U kobiet występuje od 6 do 10 razy więcej przypadków pierwotnego obrzęku limfatycznego niż u mężczyzn.
Obrzęk limfatyczny wtórny występuje, jeżeli za upośledzenie układu limfatycznego, odpowiedzialna jest przyczyna wtórna (np. rak, leczenie raka, operacja, zakażenia itp.).
Tutaj znajdują się potrzebne informacje o obrzęku limfatycznym, jego leczeniu i przyczynach, dla których terapia uciskowa jest tak istotna.
Jak rozpoznać obrzęk limfatyczny?
- Opuchlizna (zwana obrzękiem lub przekrwieniem) co najmniej jednej kończyny (często asymetryczna)
- Jeśli zajęta jest kończyna dolna, obrzęk występuje z tyłu stopy
- Bezbolesny
- Uczucie sztywności
- Ograniczenie zakresu ruchu w zależności od stopnia obrzęku limfatycznego
- Gruba lub stwardniała skóra w zależności od stopnia obrzęku limfatycznego
- Nawracające zakażenia skóry
- Dodatni objaw Stemmera w zależności od stopnia obrzęku limfatycznego: oznacza to, że nie można ująć i unieść fałdu skóry u podstawy drugiego palca, podstawy środkowego palca lub innej części ciała z obrzękiem.
Co jest przyczyną obrzęku limfatycznego?
Obrzęk limfatyczny dzieli się na dwa podtypy: pierwotny obrzęk limfatyczny i wtórny (lub nabyty) obrzęk limfatyczny.
- Dziedziczny: pierwotny obrzęk limfatyczny jest uważany za efekt wrodzonej nieprawidłowości układu limfatycznego.
- Nabyty: wtórny obrzęk limfatyczny wynika z uszkodzenia układu limfatycznego (naczyń i/lub węzłów chłonnych) lub z niedoboru funkcjonalnego. Zakażenia spowodowane ukąszeniami owadów, poważnymi ranami lub oparzeniami mogą powodować obrzęk limfatyczny, gdy uszkadzają lub niszczą układ limfatyczny. Przyczyną choroby może być także znaczna otyłość, każdy rodzaj operacji chirurgicznej, poważne obrażenia lub napromienianie w leczeniu raka (lub samego guza).
Następujące czynniki mogą być przyczyną obrzęku limfatycznego lub prowadzić do postępu lub zaostrzenia choroby:
- Operacja chirurgiczna (usunięcie węzłów chłonnych, np. leczenie raka)
- Uraz, który może wywołać uszkodzenie układu limfatycznego
- Napromienianie i chemioterapia w leczeniu raka
- Poważne zakażenia skóry lub kanałów limfatycznych (zapalenie naczyń chłonnych, zapalenie tkanki łącznej, róża, mikroskopijne larwy pasożytnicze)
- Otyłość
- Przewlekła niewydolność żylna
Cztery etapy obrzęku limfatycznego
W zależności od przebiegu choroby można wyróżnić następujące etapy:
- Na etapie 0 (lub Ia) obrzęk nie jest jeszcze widoczny pomimo upośledzonego transportu chłonki, subtelnych zmian w płynie tkankowym lub jego składzie oraz objawów subiektywnych. Taki stan może trwać miesiące lub lata, zanim dojdzie do widocznego obrzęku.
- Na etapie I nagromadzenie płynu zmniejsza się po uniesieniu kończyny objętej chorobą. Po naciśnięciu palcami zajętego obszaru pozostaje wgłębienie, które cofa się po uniesieniu kończyny (“obrzęk ciastowaty”).
- Etap II oznacza, że samo uniesienie kończyny rzadko zmniejsza obrzęk tkanek. Objawem jest obrzęk ciastowaty. Później na etapie II opuchlizna z kończyny nie może się cofać, ponieważ dochodzi do nadmiernego rozrostu tłuszczowej tkanki podskórnej i do zwłóknienia.
- Etap III obejmuje słoniowaciznę, w której może wystąpić brak obrzęku ciastowatego i troficzne zmiany skórne, takie jak akantoza, zmiany wyglądu i grubości skóry, dalsze odkładanie się tłuszczu i zwłóknienie oraz rozwój przerostów.
Obrzęk limfatyczny w stadium 0, I, II, III, noga
Obrzęk limfatyczny w stadium 0, I, II, III, ramię
Jak leczyć obrzęk limfatyczny?
Są różne możliwości leczenia obrzęku limfatycznego. “Złotym standardem ” i podstawowym leczeniem jest kompleksowa fizjoterapia zmniejszająca obrzęk chłonny (CPD).
Kompleksowa fizjoterapia zmniejszającą obrzęk chłonny (CPD) opiera się na dwóch głównych filarach: manualnym drenażu limfatycznym (MLD) i terapii uciskowej. Te dwa filary uzupełnia pielęgnacja skóry, zmiany diety i ćwiczenia.
Celem leczenia w pierwszej fazie CPD jest maksymalne zmniejszenie objętości (faza redukcji). Zazwyczaj terapia uciskowa w tej fazie składa się z owijania przez terapeutę lub innego pracownika medycznego wieloma warstwami bandaża, który należy codziennie zmieniać. Pierwsza faza CPD trwa od 2 do 6 tygodni, w zależności od rozprzestrzenienia się i stopnia obrzęku limfatycznego. Bardzo ważna jest także pielęgnacja skóry.
W drugiej fazie CPD – nazywanej fazą podtrzymującą – celem jest zachowanie i optymalizacja zmniejszenia objętości osiągniętego w pierwszej fazie. Uciskowa terapia medyczna z użyciem tkanych na płasko dzianin uciskowych, pielęgnacja skóry, ćwiczenia i powtarzanie MLD w razie potrzeby są głównymi elementami leczenia.
Najważniejszy jest ucisk
Jest kilka produktów stosowanych w terapii uciskowej obrzęku limfatycznego.
- Nieelastyczne wielowarstwowe bandaże są zwykle stosowane w pierwszej fazie CPD, a głównym celem jest maksymalne zmniejszenie objętości kończyn. Zapewniają bardzo sztywny ucisk i leczą nawet kończyny o bardzo zmienionym kształcie.
- Pończochy uciskowe tkane na płasko stosowane są głównie do długotrwałego leczenia obrzęku limfatycznego w fazie podtrzymującej. Tę opcję sztywniejszego ucisku najlepiej jest stosować po ustabilizowaniu objętości kończyny. Pończochy uciskowe tkane na płasko leczą również kończyny o bardzo zmienionym kształcie.
- Owijki na rzepy lub z zapięciem na haftki można stosować w pierwszej i drugiej fazie terapii CPD. Owijki są łatwe do zakładania i zdejmowania. Można je łatwo regulować w celu zmiany poziomu ucisku i dostosowania do zmian objętości kończyn.
- Pończochy uciskowe o okrągłym splocie stosuje się tylko we wczesnych stadiach obrzęku limfatycznego, w których objętość kończyny nie osiągnęła jeszcze ekstremalnych rozmiarów.
Dlaczego pielęgnacja skóry jest ważna w przypadku obrzęku limfatycznego?
Jeśli przepływ limfy jest przewlekle zaburzony, bogata w białko ciecz gromadzi się w tkance miękkiej, a w opuchniętych częściach ciała pojawia się zapalenie. Układ odpornościowy również działa gorzej, ponieważ układ limfatyczny jest upośledzony. Nawet niewielki uraz ręki lub nogi może być punktem rozwoju zakażenia (takiego jak zapalenie tkanki łącznej lub róża) albo ciężkiego stanu zapalnego. Dlatego ważne jest, aby zachować integralność skóry i postępować ostrożnie w przypadku problemów skórnych. W ten sposób minimalizujesz ryzyko zakażenia.
Zasady pielęgnacji skóry:
- Codzienne myj się mydłem o neutralnym pH, naturalnym lub zamiennikiem mydła
- Jeśli występują fałdy skórne, upewnij się, że są czyste i suche
- Monitoruj zajętą i nienaruszoną skórę pod kątem skaleczeń, otarć i ukąszeń owadów
- Stosuj emolienty
- Używaj tylko balsamów o niskim pH
- Unikaj produktów zapachowych
Ćwiczenia pomagają w przypadku obrzęku limfatycznego
Przydatne są podstawowe ruchy kończyn (ćwiczenia pompowania mięśni), zwłaszcza w połączeniu z zewnętrznym uciskiem kończyn, wykonywane codziennie (spacery, joga, jazda na rowerze, wspinaczka po schodach).
- Noś odzież uciskową zgodnie ze wskazaniami lekarza lub zaleceniami.
- Chroń dotkniętą schorzeniem rękę lub nogę. Unikaj urazów dotkniętej kończyny; stosuj krem przeciwsłoneczny z wysokim filtrem i środek odstraszający owady, ponieważ skaleczenia, zadrapania i oparzenia mogą wywołać zakażenie.
- Jeśli to możliwe, unikaj zabiegów medycznych, takich jak pobieranie krwi i szczepienia, na zajętej przez chorobę kończynie.
- Zalecane są ćwiczenia, rozciąganie i zbilansowana dieta. Unikaj jednak wytężonej aktywności, dopóki nie dojdziesz do siebie po możliwej operacji lub napromienianiu.
- Unikaj wystawiania dotkniętej kończyny na działanie gorąca i ekstremalnie niskich temperatur. Nie schładzaj ani nie ocieplaj, na przykład za pomocą wkładek chłodzących lub rozgrzewających.
- Wzmacniaj rękę lub nogę. Kiedy to możliwe, unoś chorą kończynę powyżej poziomu serca. Dzięki temu grawitacja wspomaga ciało w odprowadzaniu chłonki.
- Unikaj wszystkiego, co mogłoby opinać rękę lub nogę, na przykład ciasnej odzieży lub biżuterii oraz, w przypadku ramienia, mankietów do pomiaru ciśnienia krwi. Poproś o zmierzenie ciśnienia krwi na drugim ramieniu. Odzież uciskowa ma na celu pomóc ciału w odprowadzaniu nadmiaru płynu, jednak zbyt ciasne ubranie, które uciska w niewłaściwych miejscach, może w rzeczywistości utrudniać drenaż.
- Utrzymuj kończynę w czystości i nawilżaj skórę. Nadaj pielęgnacji skóry i paznokci najwyższy priorytet. Codziennie sprawdzaj skórę na ramieniu lub nodze pod kątem zmian lub pęknięć skóry, które mogą prowadzić do powstawania zakażeń. Zawsze noś buty, aby chronić stopy przed uszkodzeniem.
- Przestrzegaj zbilansowanej diety i utrzymuj optymalną masę ciała. Kontrolowanie masy ciała może pomóc w złagodzeniu objawów.
- Dbaj o właściwe nawodnienie. Picie dużej ilości wody pomaga zachować właściwe nawodnienie i ułatwia prawidłowe funkcjonowanie nerek, co jest konieczne do usunięcia nadmiaru płynów, białek i innych substancji.
- Unikaj nadmiernej ilości soli w diecie, aby zapobiec zatrzymywaniu płynów.
Inne opcje leczenia obrzęku limfatycznego
Zabieg chirurgiczny – może poprawić przepływ limfy
- Zabiegi mikrochirurgiczne: naczynia limfatyczne są połączone z żyłkami w celu zwiększenia drenażu limfatycznego.
- Przenoszenie unaczynionego węzła chłonnego: węzły chłonne z otaczającą tkanką są przenoszone z części ciała do uszkodzonego miejsca. Z pomocą mikrochirurgii węzły są łączone z naczyniami krwionośnymi; naczynia limfatyczne łączą się z implantem.
- Bypass: naczynia limfatyczne z uszkodzonych obszarów są łączone z obszarami, które nadal działają
Liposukcja
Nadmiar tkanek, głównie tłuszczu i białka, usuwa się za pomocą zabiegu liposukcji.
Resekcja chirurgiczna
Usunięcie nadmiaru skóry i tkanki podskórnej kończyny z obrzękiem limfatycznym (w skrajnych przypadkach).
Taśmy kinetyczne
Do stymulacji przepływu limfy u pacjentów z obrzękiem limfatycznym związanym z rakiem piersi.
Odżywianie
- Pomaga zmniejszyć wagę
- Pomaga zredukować procesy zapalne
- Dostępne są specjalne plany dietetyczne
- Suplementy takie jak chitozan, olej z pestek winogron i selen powinny mieć pozytywny wpływ na przebieg choroby