Układ sercowo-naczyniowy to układ narządów odpowiedzialny za krążenie krwi i transport tlenu, dwutlenku węgla, składników odżywczych, hormonów, krwinek i płynów w całym ciele.
Obejmuje układ tętniczy, który transportuje natlenioną krew w tętnicach i naczyniach włosowatych z serca do wszystkich części ciała i układ żylny, który transportuje odtlenioną krew żyłami z powrotem do serca.
Ponadto układ naczyniowy obejmuje układ limfatyczny będący siecią naczyń chłonnych transportujących chłonkę w kierunku serca, który oczyszcza w ten sposób ciało z produktów odpadowych, toksyn i zużytych składników.
Osoba dorosła średniego wzrostu ma około 4–6 litrów krwi, która jest pompowana w ciele prawie 1500 razy dziennie. Około 7000 litrów krwi codziennie wraca do serca – to trudne zadanie dla układu żylnego, który musi pokonać siłę grawitacji, aby transportować krew do góry.
W układzie żylnym rozróżniamy układ żył powierzchownych i głębokich. Układ żył powierzchownych stanowi zaledwie 10% układu żylnego. Można go opisać jako sieć mniejszych żył zlokalizowanych przede wszystkim w warstwie tkanki podskórnej między skórą a mięśniami. System żył głębokich, który znajduje się w tkance mięśniowej, odpowiada za transport około 90% krwi z pomocą otaczających mięśni od kończyn w kierunku serca.
Ponieważ żyły powierzchowne nie są bezpośrednio otoczone przez mięśnie, krew nie jest przenoszona przez skurcz mięśni, istnieją jednak żyły perforujące (lub żyły łączące). Łączą one układ żył powierzchownych z układem żył głębokich, umożliwiając odpływ krwi z żył powierzchownych do układu żył głębokich.
Ze względu na obniżające się ciśnienie krwi w dalszych naczyniach, najważniejszymi mechanizmami transportu krwi pod wpływem siły ciężkości w kierunku serca w kończynach dolnych jest układ pompy mięśni podudzia (np. pompa mięśni stóp, pompa mięśni łydek, pompa mięśnia brzuchatego i pompa udowa) i zastawki żylne.
Pompa mięśni wspomaga transport krwi do serca
Kiedy chodzimy, mięśnie nóg naprzemiennie kurczą się i rozluźniają. Za każdym razem, gdy mięśnie kurczą się, uciskają żyły układu żył głębokich w nogach, wspomagając transport krwi w kierunku serca.
Zastawki żylne zamykają się, aby zapobiec wstecznemu przepływowi krwi
Pompa mięśni łydek jest najsilniejszą pompą układu pompy mięśni podudzia. Żyły są wyposażone w zastawki w kształcie półksiężyca dzielące naczynia na mniejsze segmenty. Zastawki żylne składają się z dwóch elastycznych płatków w kształcie litery U, które otwierają się, gdy kurczą się mięśnie, zmuszając krew do przepływu do góry do następnego segmentu. Jeśli pompa znajduje się w spoczynku, a ciśnienie w żyłach jest obniżone, tworzy się przepływ zwrotny krwi, która wypełnia zastawki w kształcie litery U, zamykając je mocno. Ponieważ zamknięte i nienaruszone zastawki żył tworzą fizyczną barierę, zapobiegają wstecznemu przepływowi krwi.
Mięśnie łydek uciskają żyły głębokie, aby pompować krew w kierunku serca. Wsteczny przepływ krwi do zastawek w kształcie litery U zamyka je, zapobiegając dalszemu wstecznemu przepływowi krwi.
Układ pompy mięśni dolnej części nogi, w tym pompa mięśni łydki, jest aktywowany tylko wtedy, gdy mięśnie są używane. Za każdym razem, gdy pracują mięśnie nóg i stóp, na przykład podczas chodzenia lub biegania, układ pompy mięśniowej jest aktywny. Poruszanie nogami utrzymuje działanie pomp mięśniowych w celu zapewnienia dobrego krążenia krwi w nogach.
Stałe pozostawanie w pozycji stojącej lub siedzącej utrudnia przepływ krwi w kierunku serca. W pewnych okolicznościach może to prowadzić do niewydolności żylnej, która charakteryzuje się nieprawidłowo działającymi zastawkami żył, utrudniającymi powrót żylny i powodującymi gromadzenie się krwi w żyłach. Niewydolność żylna może być punktem wyjścia różnych zaburzeń żylnych, w tym zwykłych pajączków lub żylaków, ale także poważniejszych zaburzeń żylnych, takich jak obrzęk, zmiany skórne i owrzodzenia.
Układ limfatyczny jest dużą siecią złożoną z naczyń chłonnych i węzłów chłonnych, która odgrywa ważną rolę w transporcie chłonki (limfy), zapewnianiu odporności, homeostazie płynów, oczyszczaniu i filtrowaniu krwi.
Układ limfatyczny jest naszą jednostką “utylizacji i recyklingu odpadów”. Transportuje z organizmu odpady i toksyny. Do odpadów należą białka, produkty rozkładu metabolicznego, produkty będące wynikiem zapalenia i tłuszcz z jamy brzusznej.
Naczynia chłonne, które znajdują się w całym ciele jak sieć, transportują przezroczysty płyn, zwany chłonką, w kierunku przewodu piersiowego, następnie płyn przedostaje się do krwi krążącej za pośrednictwem połączenia układu żylnego i limfatycznego znajdującego się na szyi.
Chłonka powstaje z płynu przefiltrowanego z krwi do interstitium i jest wychwytywana przez ślepo zakończone zatoki węzła chłonnego. Chłonka składa się z płynu śródmiąższowego, białek (mniejszych niż albumina), fibrynogenu i innych czynników krzepnięcia, małych cząsteczek i jonów surowicy i tkanki śródmiąższowej, leukocytów, immunoglobulin, tłuszczu w postaci chylomikronów, resztek komórkowych, produktów przemiany materii i bakterii.
Układ limfatyczny jest odpowiedzialny za większość płynu wychwytywanego z przestrzeni śródmiąższowych. Ten płyn jest przeprowadzany przez początkowe zatoki węzłów chłonnych, które są zakończonymi ślepo naczyniami wyściełanymi nabłonkiem z otworami fenestracyjnymi umożliwiającymi wnikanie płynów i cząstek o rozmiarze komórek lub białek mniejszych niż albumina.
Płyny są następnie zasysane i tłoczone do naczyń przedzbiorczych węzła. Naczynia te i stale powiększające się naczynia chłonne są wyposażone w układ zastawki i limfangiony (np. powiększone jednostki z komórkami mięśni gładkich między dwoma naczyniami chłonnymi).
Dzięki aktywnym skurczom limfangionów i ograniczonemu przez zastawki przepływowi wstecznemu chłonki jest ona transportowana w kierunku proksymalnym przez naczynia i węzły chłonne.
W ludzkim ciele znajdują się setki węzłów chłonnych (np. na szyi, w przewodzie pokarmowym lub w okolicy pachowej lub pachwinowej), które są odpowiedzialne za usuwanie resztek, regulowanie zawartości białka w chłonce, odpowiedź immunologiczną, recyrkulację limfocytów i resorpcję wody (około 5–8 litrów dziennie).
Każdego dnia układ limfatyczny pobiera około 10 litrów płynu śródmiąższowego.
W nienaruszonym drenażu limfatycznym początkowe naczynia limfatyczne, naczynia ze ślepymi końcami i otworami okiennymi, transportują płyn limfatyczny z przestrzeni międzykomórkowych.
Obrzęk limfatyczny może rozwinąć się, jeśli drenaż limfatyczny zostanie przerwany, upośledzony lub jeśli ilość płynu wydzielanego do tkanki śródmiąższowej przekroczy możliwość wchłaniania go przez układ limfatyczny.